Η φροντίδα του Κράτους για τους ηλικιωμένους και τα άτομα με ειδικές ανάγκες ήταν απαραίτητη, γιατί η εισβολή ανέτρεψε τα ισοζύγια στη λειτουργία των οικογενειακών και κοινοτικών-κοινωνικών θεσμών. Η εξέλιξη αυτή, που δεν ήταν αποτέλεσμα μιας προϊούσας ομαλής μετάβασης από μια κατάσταση σε άλλη, οδήγησε στην αναγκαιότητα νέου σχεδιασμού της παρέμβασης του Κράτους κι άλλων φορέων.

Η ανάπτυξη κατά κανόναν απαιτεί σπάσιμο της παράδοσης και διάνοιξη νέων δρόμων. Ένα τέτοιο άλμα έγινε με τα Προγράμματα Κοινοτικής Ανάπτυξης. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 συμφωνήσαμε με το Τμήμα Ευημερίας τη συμπερίληψη στον Προϋπολογισμό Ανάπτυξης ενός μικρού ποσού (ΛΚ3.000) για ενίσχυση εθελοντικών οργανισμών για προώθηση διαφόρων προγραμμάτων στις κοινότητές τους. Το σχέδιο αυτό μεγάλωσε και καθιερώθηκε, αφού έγιναν οι απαραίτητες διοικητικές διευθετήσεις. Ολοένα και μεγαλύτερος αριθμός εθελοντών και κοινοτήτων παρουσιάζονταν, που οργανώθηκαν κάτω από μια πυραμίδα, τα Συμβούλια Κοινοτικής Ευημερίας (ΣΚΕ), που λειτούργησαν παγκύπρια. Ο θεσμός επεκτάθηκε και κάλυψε μεγάλο αριθμό προβλημάτων των κοινοτήτων: ημερήσια φροντίδα παιδιών και ηλικιωμένων, φροντίδα και περίθαλψη ατόμων με ειδικές ανάγκες, παροχή βοήθειας σε ηλικιωμένους και εργαζόμενες μητέρες στο σπίτι κ.ά.

Όταν το 1990 κλήθηκα να υπηρετήσω ως Υπουργός Εργασίας, το κονδύλι αυτό ήταν στις ΛΚ60.000. Στις επισκέψεις σε διάφορες κοινότητες διαπίστωσα την απήχηση που είχε το πρόγραμμα στο να κινητοποιήσει τον κόσμο για να προσφέρει στους συνανθρώπους του και τις δυνατότητές του να καλύψει πρόσθετες ανάγκες. Μέχρι να λήξει η θητεία μου κατάφερα να ανεβάσω το ποσό του Προϋπολογισμού στις ΛΚ800.000. Ο Υπουργός Οικονομικών, ο συμπαθέστατος Γιώργος Συρίμης, δεν μπορούσε να αντισταθεί στο επιχείρημά μου ότι η επένδυση αυτή ήταν η πιο αποδοτική: Για κάθε μια λίρα της Κυβέρνησης, η ιδιωτική πρωτοβουλία μάζευε πέντε σε εθελοντικές συνεισφορές. Πρέπει να σημειώσω ότι το πρόγραμμα αυτό όχι μόνο δεν περιστάληκε από τις μετέπειτα Κυβερνήσεις, αλλά απεναντίας ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο.

Άλλα κοινωνικά προγράμματα που προωθήσαμε ήταν η αύξηση της περιόδου άδειας μητρότητας και του επιδόματος τέκνου, η επέκταση του θεσμού ημερήσιας φροντίδας μικρών παιδιών, η ημερήσια φροντίδα των γερόντων, η εφαρμογή του Νόμου για Ίση Αμοιβή μεταξύ Ανδρών και Γυναικών για Εργασία Ίσης Αξίας, η άνετη εξασφάλιση των συντάξεων των αποδήμων συμπατριωτών μας από το εξωτερικό κ.ά. Ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε στη βελτίωση του περιβάλλοντος για την άνετη διακίνηση αναπήρων και η προώθηση της απασχόλησής τους με τη δημιουργία ειδικής Υπηρεσίας Μέριμνας Αναπήρων στο Τμήμα Εργασίας.

Πέραν της εισαγωγής του θεσμού επιδόματος βαριάς αναπηρίας και της βελτίωσης του σχεδίου παροχής οικονομικής βοήθειας για την προμήθεια τεχνικών βοηθημάτων/ οργάνων, εισήχθησαν σχέδια για επαγγελματική αποκατάσταση εκτός του Κέντρου Αποκατάστασης Αναπήρων, αυτοεργοδότησή τους, καθώς και διευκόλυνση εργοδοτών για εργονομικές διευθετήσεις στον χώρο απασχόλησής τους. Για την άνετη κι ασφαλή διακίνηση αναπήρων περιλήφθηκαν ειδικές πρόνοιες στον Περί Ρύθμισης Οδών και Οικοδομών Νόμο, που δυστυχώς δεν έτυχαν γενικής εφαρμογής μέχρι σήμερα.

Ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε στα άτομα της τρίτης ηλικίας με άξονα την αποφυγή ιδρυματοποίησής τους, την παροχή διευκολύνσεων για βελτίωση των συνθηκών διαβίωσής τους στο δικό τους περιβάλλον. Η Υπηρεσία κατ’ Οίκον Φροντίδας του Τμήματος Κοινωνικής Ευημερίας επεκτάθηκε κι ενισχύθηκε σημαντικά με πολύ ικανοποιητικά αποτελέσματα. Ταυτόχρονα αναθεωρήθηκαν και εκσυγχρονίστηκαν ο Περί Στεγών για Ηλικιωμένους και Αναπήρους Νόμος και οι Κανονισμοί, με αποτέλεσμα να βελτιωθούν οι προσφερόμενες υπηρεσίες προς τους ηλικιωμένους και αναπήρους από τις Κοινοτικές και Ιδιωτικές Στέγες.

Άλλες υποστηρικτικές υπηρεσίες περιελάμβαναν τις υπηρεσίες διημερεύουσας φροντίδας με τη λειτουργία Κέντρων Ανοικτής Προστασίας Ηλικιωμένων (ΚΑΠΗ) και άμεσης επιτόπου πρακτικής εξυπηρέτησης ηλικιωμένων και αναπήρων, καθώς και άλλα προγράμματα αξιοποίησης και απασχόλησης ηλικιωμένων.

Το κοινωνικό οικοδόμημα
Τα πιο πάνω προγράμματα στόχευαν στην προώθηση γενικότερων επιδιώξεων. Η φροντίδα του Κράτους για τους ηλικιωμένους και τα άτομα με ειδικές ανάγκες ήταν απαραίτητη, γιατί η εισβολή ανέτρεψε τα ισοζύγια στη λειτουργία των οικογενειακών και κοινοτικών-κοινωνικών θεσμών. Η εξέλιξη αυτή, που δεν ήταν αποτέλεσμα μιας προϊούσας ομαλής μετάβασης από μια κατάσταση σε άλλη, οδήγησε στην αναγκαιότητα νέου σχεδιασμού της παρέμβασης του Κράτους κι άλλων φορέων.

Η αύξηση του χρόνου άδειας μητρότητας από 12 σε 16 εβδομάδες δεν απέβλεπε μόνο στην εξυπηρέτηση της νέας μητέρας, αλλά και στην αντιμετώπιση του μεγάλου προβλήματος της υπογεννητικότητας. Το ίδιο και στην περίπτωση του επιδόματος τέκνου πολυμελών οικογενειών (αύξηση από ΛΚ7 σε ΛΚ20 το μήνα).

Τότε επεκτάθηκε κι ο θεσμός των κέντρων ημερήσιας φροντίδας παιδιών προσχολικής ηλικίας (Τμήμα Ευημερίας), ενώ καταβλήθηκαν προσπάθειες ώστε τα κέντρα να φροντίζουν και μικρά παιδιά σχολικής ηλικίας μετά τη λήξη του κανονικού σχολικού προγράμματος. Η ενθάρρυνση αυξημένων γεννήσεων ήταν κι εδώ ο σκοπός μας.

Το Υπουργείο Εργασίας είναι το κατ’ εξοχήν κοινωνικο-οικονομικό Υπουργείο. Ενδιαφέρεται κι εργάζεται, όχι μόνο για την αύξηση του εθνικού εισοδήματος, αλλά και τη δικαιότερη κατανομή του, είτε μέσω των συλλογικών συμβάσεων, είτε με την παροχή κοινωνικών ωφελημάτων/υπηρεσιών προς τις ασθενέστερες εισοδηματικές τάξεις. Επιπρόσθετα ενδιαφέρεται κι εργάζεται για την κοινωνική ανάπτυξη. Η κορυφαία πράξη του Υπουργείου, η ενσυνείδητη προώθηση από μέρους του πνεύματος συναίνεσης και η λειτουργία θεσμών ελεύθερων διαπραγματεύσεων στην αγορά εργασίας, αποτελεί η ίδια συστατικό στοιχείο κοινωνικής προόδου.

Η επέκταση των θεσμών και των διαδικασιών αυτών και σε άλλους τομείς της κοινωνίας και της ιδιωτικής πρωτοβουλίας θα μπορούσε να οδηγήσει ώστε ο διάλογος, η συναίνεση κι η αλληλοκατανόηση να αποτελέσουν τις θεμελιακές βάσεις του κοινωνικού μας οικοδομήματος. Πόσο καλύτερα θα ήταν τα πράγματα σ’ αυτόν τον Τόπο αν το πνεύμα αυτό διέπνεε και την κομματική ζωή.

Tου δρ Ιάκωβου Αριστείδου
Πρώην Υπουργού και
Πρώην Γενικού Διευθυντή
Γραφείου Προγραμματισμού